Süni intellektin səhiyyə tətbiqinə dair 5 real dünya nümunəsi
Söhbət bizim sağlamlığımıza, xüsusilə ölüm-qalım məsələlərinə gəldikdə, süni intellektin (AI) köməyilə nəticənin yaxşılaşdırılması çox maraqlıdır. AI ilə bağlı sağlamlıq xidmətinə nail olmaq üçün artıq çox şey olsa da, maşın xətası və insan nəzarətinin olmaması səbəbindən baş verən problemlər hökumətlərin, texnologiya şirkətlərinin və səhiyyə təminatçısının süni intellekt alətlərini sınaqdan keçirməsi və onlara investisiya etməsi ilə aradan qaldırılır. İşdə ən çox potensiala sahib görünən səhiyyə sahəsində AI avanslarının beş növü var.
1. Aİ köməyilə avtomatlaşdırılmış cərrahiyyə
Səhiyyə xidməti üçün təxminən 40 milyard dollar dəyərində olan robotlar əməliyyat zamanı cərrahın operasiyadan qabaqkı tibbi qeydlərindən məlumatları təhlil edə bilər və bu, xəstənin xəstəxanada qalmağının 21 faiz azalmasına səbəb ola bilər. Robot yardımlı cərrahiyyə "minimal invaziv" sayılır, buna görə də artıq xəstələrin böyük kəsiklərlə sağalmalarına ehtiyac qalmır. Süni intellekt vasitəsi ilə, robotlar keçmiş əməliyyatlardan alınan məlumatları yeni cərrahi üsulları inkişaf etdirmək üçün istifadə edə bilirlər. Müsbət nəticələr həqiqətən ümid vericidir. 379 nəfər ortopediya xəstələrinə aid olan bir tədqiqat Aİ yardımlı robot prosedurunun tək başına çalışan cərrahlarla müqayisədə beş dəfə daha az komplikasiyaya səbəb olduğunu təsbit etdi. İlk dəfə bir göz əməliyyatında bir robot istifadə edildi və ən qabaqcıl cərrahi robot olan Da Vinci həkimlərə konvensial yanaşmalara nisbətən daha çox nəzarət ilə kompleks prosedurları yerinə yetirməyə imkan verir. Miniatür olan Heartlander adlı robot isə ürək həkimlərinə ürəyin səthində və sinə üzərində olan kiçik kəsiklərinin müalicəsində köməklik göstərir.
2. Virtual tibb bacısı
Məhz virtual tibb bacısı sayəsində səhiyyə sektoruna hər il 20 milyard dollar qənaət edilir. Virtual tibb bacıları 24/7 mövcud olduğundan, suallara cavab verə və xəstələri izləyə bilirlər. Bu gün virtual müalicə köməkçiləri üçün tətbiqlərin çoxu, xəstəxana qəbulunu və ya lazımsız xəstəxana ziyarətlərinin qarşısını almaqla xəstələr arasında daha müntəzəm ünsiyyətə imkan verir. “Care Angel” adlanan virtual tibb bacısı köməkçisi sağlamlıq yoxlamalarını həyata keçirə bilir.
3. Klinik qərarlara və ya diaqnozlara kömək
Etiraf edə bilərik ki, xəstələrin diaqnozu üçün Aİ-dən istifadə edilməsi şübhəsiz ki, onun yarandığı gündəndir, amma bəzi maraqlı istifadə halları olmuşdur. Stanford Universitetində edilən araşdırma dermatologlara qarşı dəri xərçənglərini aşkar etmək üçün AI alqoritmini test etdi və bu insan səviyyəsində reallaşdırıldı. Danimarka AI proqram şirkəti, insan dispetçerləri təcili çağırışlar apararkən, kompüter təhlükəsizliyi ilə dərin öyrənmə (deep learning) proqramını sınaqdan keçirdi. Alqoritm insanın nə dediyini, səsi və fon səs-küyünün səsini 93% müvəffəqiyyət dərəcəsi ilə, ürək tutmalarını isə insanların 73%-də aşkar edə bilmişdir. Baidu Research yaxınlarda dərin öyrənmə (deep learning) alqoritminin erkən testinin nəticələrinin sinə xərçəngi metastazını müəyyən edərkən insanlardan üstün ola biləcəyini açıqladı. Baş nazir Theresa May AI inqilabı ilə Milli Sağlamlıq Xidmətinə kömək edəcəklərini açıqladı.
4. İş axını və inzibati vəzifələr
Səhiyyə xidmətinə təsir göstərə biləcəyi digər bir üsul inzibati vəzifələrin avtomatlaşdırılmasıdır. Həkimlərin, tibb bacılarının və digər təminatçıların vəzifələrə vaxt ayırmalarına kömək edə biləcəyinə görə, bunun səhiyyə sənayesinin 18 milyard dollar qənaət etməsinə səbəb olacağı gözlənilir. Səsli mətn transkripsiyası kimi texnologiya sintaksis qaydalarına kömək edə bilər, dərmanlar hazırlaya və qeydlər yaza bilər. Aİnin istifadəsinə dair misal olaraq Cleveland Clinic ilə IBM arasında olan əməkdaşlığı gostərmək olar, hansı ki "IBM’s Watson" böyük məlumatları saxlamağa və həkimlərə fərdiləşdirilmiş və daha təsirli müalicə təcrübəsi verməyə kömək edir. Watson'un həkimlərə dəstək verdiyi bir üsul müalicə planlarını məlumatlandırmaq üçün təbii “dil” emallarını istifadə edərək minlərlə tibbi sənədləri təhlil edə bilir.
5. Şəkil təhlili
Hal-hazırda, görüntü təhlili insan təminatçılarının çox vaxtını alır, ancaq “MİT-led” tədqiqat qrupu, 3D skanlarını günümüzə mümkün olandan 1000 dəfə daha sürətli təhlil edə biləcək bir maşın-öyrənmə alqoritmini inkişaf etdirdi. Bu real vaxt qiymətləndirməsində əməliyyat edən cərrahlar üçün kritik giriş təmin edilə bilər. Aİ, həmçinin toxuma nümunələrinə güvənməyən yeni nəslin radioloji alətlərinin yaxşılaşdırılmasına kömək edə biləcəyinə ümid edir. Əlavə olaraq, AI görüntü təhlili xəstələrə lazım olan qayğıları müəyyənləşdirmək məqsədilə kəsiklər və çürüklərin şəklini göndərmək üçün kameralı telefonlardan istifadə edə biləcəyindən səhiyyə təminatlarına asanlıqla daxil olmayan və “telemedicin”-i daha effektiv edən kənar sahələri dəstəkləyə bilər.
Sağlamlığın mürəkkəb dünyasında, Aİ alətləri bəzi xəstələrin müəyyən bir xəstəliyə meylli olan tendensiyalarını və ya genetik məlumatlarını müəyyən etmək üçün daha sürətli xidmət göstərmək, problemləri müəyyənləşdirmək və məlumatları təhlil etmək üçün insan təminatçılarını dəstəkləyə bilər. 1 dəqiqəyə qənaət edə bilmək, bir həyatı qorumaq deməkdir. AI və Machine Learning yalnız səhiyyə üçün deyil, hər bir xəstə üçün transformativ ola bilər.
